Çin’in Vuhan kentinde ortaya çıkan koronavirüsün neden olduğu pandemi bütün dünyada etkilerini hissettirmeye devam ediyor. Van'da 20 yılı aşkın süredir hizmet veren ve ismi alışveriş ile özdeşleşen halk pazarları ekonomik olarak tarihinin en kötü günlerini yaşıyor. Genelde vaka ve ölüm haberlerinin tartışıldığı bu günlerde, Van’da bulunan halk pazarı esnafları ekonomik olarak zor zamanlar yaşıyor.
Mart ayından bu yana hem yaşam koşullarını alt üst eden hem de ekonomiyi çökerten Koronavirüs (Covid-19) salgını kaybettirmeye devam ediyor. Van’da her gün bir sektörün can çekiştiğini, iflasın eşiğinde olduğunu söylediğini açıklama süreci devam ederken Van ile özdeşleşen birçok halk pazarında da esnaf deyim yerindeyse sinek avlıyor. Kente gelen yerli yabancı turistlerin uğrak noktası olan bu pazarlarda tarihin en sakin dönemleri yaşanırken Hastane Caddesi üzerindeki Büyük Halk Pazarı’nda faaliyet gösteren esnafın işleri de durma noktasına geldi.
İŞ KAYBI BÜYÜK!
Van Merkez’de aynı yerde, aynı çarşıda 20 yılı aşkın süredir hizmet veren ve ismi alışveriş ile özdeşleşen halk pazarları ekonomik olarak tarihinin en kötü günlerini yaşıyor. Yerli ve yabancı ziyaretçilerin uğrak noktalarından olan ve bin civarında iş yerine ev sahipliği yapan halk pazarı esnafı da süreçten nasibini aldı. Pandemi sürecinde iki ayı aşkın bir süre kapalı kalan Büyük Halk Pazarı, normalleşme sürecinin başlamasından sonrada yeteri derecede müşteri ağırlamıyor. Halk Pazarı esnafı, yıllar geçtikçe birçok nedenden dolayı çarşının iş kaybına uğradığını söyledi.
ONLAR DA EN BÜYÜK KAYBI KAPIKÖY’DEN DOLAYI YAŞIYOR!
Pademi sürecinde iş kayıplarının en büyük nedenlerden biri Kapıköy Sınır Kapısı’nın kapatılması olurken, vaka sayıların yükselmesi sonucu sokağa çıkma yasakları ise esnafı çökertti. Şehrivan’da süreci ve ekonomik durumlarını değerlendiren esnaflar, Van korona virüs salgınından önce orta gelirli bir bölge yer alırken artık orta geliri yıktılar, artık ya zenginsin ya fakir. Van şimdi fakir bölgesidir. Çünkü süreç ekonomiyi alp üst etti, evimize ekmek götüremez hale geldik, Van’daki bütün esnafların batma günleri yakındır ifadelerine yer verdiler.
SALGIN ÇÜRÜTMEYE DEVAM EDİYOR
“Hayatımda böyle bir virüs ve kriz ne duydum ne de gördüm diyen” esnaflardan Ahmet Bilgin yaşanılan zorlu süreç ile ilgili olarak şu ifadelere yer verdi: “Açıkçası bizi kapıların kapanması çok fazla etkilemedi çünkü artık kurumsal AVM ve iş yerleri turistlerin buralara gelmesini engelliyor. Evet, yine geliyorlar ama artık eskisi gibi olamıyor. Pandemi salgının etkilemediği bir yer kaldı mı, insanlar artık bu salgınla yaşamaya başladı. Ölen öldü, kalan kaldı, hayatına normal bir hayat olarak devam edenler var. Biz çok konuştuk çok gelip yazdılar fakat sesimizi duyan yok, Van’da yaşanan bütün olaylarda esnaf hep krizin eşine geliyor hatta batanlar bile oluyor.”
ESNAF YETERLİ DESTEK ALAMAMAKTAN DA ŞİKAYETÇİ
“Salgın sürecinde dükkânlarını kapatan esnaf arkadaşlar oldu, bizde kapatmayı düşünüyoruz. Salgın sürecinde bize bir katkıda bulunmalarını istedik ama hiçbir şekilde bir destek verilmedi. Kaç yıllık esnafım böyle büyük bir olaya ilk defa şahitlik ediyorum, ilk başlarda herkes korona virüsü konuşurdu, herkes korkardı ancak sona doğru ekonomi zarar görünce şimdi herkes kendi derdinin peşine düşmüş. Artık kimse virüsle ve sağlıkla ilgilenmiyor veya ilgilenemiyor çünkü cebinde parası kalmayan insana sağlığı soramazsınız. Hakkımızda hayırlısı olsun diyecek başka bir şey yok.” İfadelerini kullandı.
SÜREÇ ESNAFLAR İÇİN DAHA ZOR İLERLİYOR
Korona virüs salgını ve Kapıköy sınır kapısının kapanması Van’ı çok etkilediğini vurgulayan Ayfer Acar, “Dükkâna aldığımız birçok ürün İran’dan geliyor, kapılar kapandıktan sonra eşyalar gelmemeye başladı. Eşyaların gelmemesi bize büyük bir kriz yaşattı. Kapıların kapanması belki bazı esnafları kötü etkilemiş olabilir fakat pandemi salgını herkesi etkiledi. En çok esnafı etkiledi çünkü salgının başlarında öldürücü bir virüsten herkes korkardı. Vatandaşlar evden dışarı çıkmadı, işlerine gidemediler ve evlerine ekmek götürmediler ancak esnaflarda aynı durumu yaşadı öte yandan esnafın dükkânında borç aldığı malzeme elinde kaldı, kalan malzemeler bozuldu satamadı, satışa çıkarsa bile alan kimse olmadı.”
DÜKKANINI HİÇ AÇMAYAN DA VAR…
“Kısaca esnaf hem evine ekmek götüremedi hem de büyük bir borç altına girdi. Normalleşme sürecinde ise esnaflar olarak ne kadar dikkat edersek edelim müşteriler korktukları için girmiyorlardı. Şu an çoğunlukta dükkânlarını açmayanlar bile var, zaten salgın sürecinde iki ay kapalı kaldık şimdi ise sokağa çıkma yasağından bir farkı yok. Bayramdan itibaren işlerimiz çok durgun ve hiçbir şekilde bir destekte verilmedi.” Şeklinde konuştu.
TEK GEÇİM KAYNAĞI KAPIKÖY’DÜ…
Şehrivan’a süreç hakkında esnafların durumundan söz eden esnaf Lokman Bilgin, şunları anlattı: “Kapıköy sınır kapısının kapatılması esnafları iş bakımından çok etkiledi. Eskiden İranlılar buraya gelip alışveriş yaptıkları zaman esnafların yüzü gülerdi. Şu an gelmedikleri için alışverişten ve güler yüzden de uzaklaştık. Tüm esnaflar açısından kötü oldu. Yüzümüzü güldürmeyen en büyük sorun ise koronavirüs salgını oldu. Çünkü virüsten dolayı kapalılar kapandı, ekonomi zarar gördü, ithalat ve ihracat olmadı. Van zaten ekonomisi çok iyi bir şehir değil buradaki halkın birçoğu sefil durumda, geçim kaynakları bir tek sınır kapısından oluşuyordu.”
“CAN SUYU ŞART”
“İlk önce tez zamanda bu korona illetinden kurtuluyoruz sonra ise Allah’ın izniyle kapılar açılır. Eskiye oranla şimdi biraz daha iyiye gidiyor, yavaş yavaş işlerimiz açılmaya başlıyor. Müşteriler eskisine göre biraz daha yoğunlaşmaya başlıyor, pandemiden dolayı iş yerlerini kapatan arkadaşlara yardım verilirse belki eski işlerine geri dönerler. Süreç boyunca tek bir yardım alamadık şimdi normalleşmeye geçtiğimiz bu vakitlerde esnaflara can suyu adına destek sunulursa daha güzel olur ve daha çabuk toparlanmalarına yardımcı olur.”
“BORÇLARI NASIL ÖDEYELİM?”
Bütün esnafların ortak derdi olan sınır kapıları ve pandemi süreci hakkında Hakan Demir isimli esnaf ise tepkilerini şöyle dile getirdi: “Biz insanların günahı ve suçu çok ona hep inanırım, bu yıl yaşadıklarımıza dönüp bakıyoruz bazen inanamıyoruz. Hala hayattaysak bizim göreceğimiz çok şeyin olduğuna inanıyorum. Belki de bu günleri ilerideki zamanlarda özleyeceğiz çünkü dünya yok olmaya doğru gidiyor. Her sene daha kötüsünü yaşıyoruz, bu senenin en büyük krizi salgın ve sınır kapısı, kriz zaten vardı bunlarda işin tuzu ve biberi oldular. Para yok, işler dönmüyor, çekler ve senetler hep yazıldı, yazılan borçları ne ile ödeyelim. Kapatan esnaflar oldu ve şimdi sıra bizde bir kısmı ise kapatmak zorunda kalıyor. Bize sunulan ve 50 bin destek kredisi alan esnaflar bu aydan sonra mecbur ödemeye başlayacaklar. Müşteri yok, iş yok, para yok fakat ödeme zorunluluğu var.”
ESNAF, “HALİMİZDEN ANLAYAN YOK” DİYOR…
Destek verilmezse esnaf yılbaşına kadar bakma noktasına gelir cümlelerini kullanan esnaflardan Übeyt Gencer, şöyle devam etti: “Süreç zor ilerliyor ve Kapıköy sınır kapısının kapanmasının da kapatması süreci daha zora soktu. İranlıların büyük bir kısmı bize uğramaz oldu hepsi büyük AVM’lere gidiyorlar fakat yine de Van’a kazançları çok fazlaydı. İşler durgun pandemi süreci halk pazarı ve Rus pazarı için hiç iyi ilerlemiyor. İki pazarda şu an batmış durumda bu yüzden dükkânlarını kapatan esnaf arkadaşlar var. Sadece vergisi olanlara 50 bin TL kredi ödendi, diğer türlü hiçbir esnafa destek verilmedi.”
“HALİMİZDEN ANLAYAN YOK…”
“O kadar esnaf battı, pandemi dünyayı etkiliyor bizim gibi küçük esnaflar batarsa ne olacak ki, zaten sesimizi duyan ve halimizden anlayan kimse yok gibi esnaf içinde konuşmalara denk geliyorum. Evet, halimizden anlayan ve sesimizi duyan kimse yok haklılar. Ancak kapanmaktansa çözüm üretilmeli, çünkü halk pazarına alışmış müşteriler var, bir şehrin pazarı tarihi bir Pazar niteliğindedir buralara 20-25 yılı veren esnaflar var. Bizim başımızdan her sene bir olay geçiyor, direnç ve azim gerekir hemen pes etmek yok. Kapatmak ve kapanmaktansa destek çağrılarında bulunmak gerekir, sene sonunu zor getiren Büyük Halk Pazarı’na derhâl destek verilmeli.”
KİRALARINI ÇIKARAMIYORLAR…
Son olarak Vedat İşnas, süreçle ilgili şöyle konuştu: “Süreçle ilgili çok konuştuk ve sürekli bunlarla ilgili haberler okuyoruz. İnsanlar artık esnafın derdinden bıkmış durumda fakat anlamadıkları şey esnaf gerçekten can çekişiyor. Kimse kimsenin halinden anlamıyor biz buradan ‘destek verilsin’ diye çağrılar yaparken bazıları bize ‘onlar yalan konuşuyor’ diye cümleler kullanıyor. Eskiden bu dükkân 10 kişiye bakabiliyordu, şimdi ise kendi kirasını çıkaramıyor. Farklı bir iş mi var, memlekette iş mi var. Şimdi çarşıda başıboş gezen o kadar çok gencimiz var ki bunu hiçbir şehirde bulamazsınız. Önce onlara bir iş bulunmalı, onlar iş bulduğu zaman ekonomi canlanır ve bizimde nasibimize bir şeyler düşer. Süreç devam ederse ne gençlere iş bulunur ne de biz bataklıktan çıkarız. Şimdi bile çek ödemelerimizi ve kredi kart ödemelerimizi yapamıyoruz. Elde avuçta yok bir de 50 bin TL yardım amaçlı verilen kredilerin günü geldi. Onları nasıl ödeyeceğiz diye kara kara düşünüyoruz, sonumuzda hayırlısı olsun.”
ŞEHRİVAN ÖZEL: ORHAN SAĞLAM-
